Vandaag was in het kader van de Open Monumentendag de grote radiotelescoop bij Dwingeloo geopend voor het publiek. Een unieke kans om deze telescoop van dichtbij te bekijken, want normaal gesproken is hij niet toegankelijk voor het publiek. Het is een grote beweegbare metalen schotel met een middellijn van 25m, ten tijde van de ingebruikname de grootste in zijn soort ter wereld.

De telescoop is gebouwd in 1954, en is in gebruik geweest tot eind jaren ’90. In die periode zijn er belangrijke wetenschappelijke waarnemingen mee verricht. Met deze telescoop zijn bijvoorbeeld twee kleine sterrenstelsels in de buurt van de Melkweg ontdekt, en die hebben dan ook de namen Dwingeloo 1 en Dwingeloo 2 gekregen. De telescoop wordt sinds 1998 niet meer gebruikt voor wetenschappelijke waarnemingen. Omdat hij sinds die tijd ook niet meer werd onderhouden raakte het metalen gevaarte al snel in verval. Er waren plannen om hem helemaal te slopen… Gelukkig ontfermt stichting CAMRAS, bestaande uit vrijwilligers, zich tegenwoordig over de telescoop en is men druk doende hem te restaureren en op termijn beschikbaar te stellen voor amateurastronomen, zendamateurs en onderwijsinstellingen. Een super-initiatief! Stel je toch eens voor dat zo’n stuk geschiedenis verloren zou gaan, eeuwig zonde. Vandaag de dag staat de telescoop er al een stuk beter bij dan een aantal jaar geleden, en de schotel bleek  in ieder geval al in staat om mij vandaag iets heel bijzonders te laten meemaken…

Na aankomst bij de grote schotel (een wandelingetje van 10 minuten vanaf de parkeerplaats, auto’s mogen niet in de buurt komen), werden we verwelkomd door een man die aan de voet van de grote telescoop een kleinere zelfgebouwde radiotelescoop had opgesteld om het publiek een paar algemene dingen over radioastronomie uit te leggen, en te laten zien dat een relatief eenvoudige schotel straling van de Zon, de Aarde en zelfs mensen kan oppikken. Hij vertelde wat over de geschiedenis en het restauratiewerk van de grote schotel. Daarna mochten kleine groepjes tegelijk het hart van de telescoop betreden: de motorruimte/controlekamer! Via een wat roestige metalen trap kwamen we in dit aan de kijker vastgebouwde “huisje” ter grootte van een flinke stacaravan. Hierin bevindt zich de besturing van de telescoop en een kamer vol computers en andere apparatuur:

Boven: de elektromotor voor de horizontale aandrijving

Boven: het instrumentenpaneel in de controleruimte

In de controlekamer werd wat uitgebreider ingegaan op de werking van de telescoop. Hij was op dat moment gericht op een bijzonder object, laag boven de noordelijke horizon: een pulsar, een snel ronddraaiende neutronenster die uit beide magnetische polen elektromagnetische straling uitzendt. Bij iedere omwenteling om zijn as kan de radiotelescoop een piekje uit de ruis oppikken. Deze piekjes werden afgebeeld op een computerscherm, waardoor ik (weliswaar indirect) met eigen ogen getuige kon zijn van het snelle rondtollen van een pulsar, op duizenden lichtjaren afstand!

Boven: het computerscherm met daarop de piekjes van een pulsar (ergens in het sterrenbeeld Camelopardalis), op dat moment laag boven de noordelijke horizon). De daadwerkelijke pulsarpiekjes heb ik voor de duidelijkheid aangegeven, de rest is ruis/storing.

Maar niet alleen op het scherm waren de piekjes te zien, de pulsen waren ook hoorbaar gemaakt. Vanuit een luidspreker was zo live de “hartslag” van een ster te horen; iets wat je niet iedere dag overkomt en waar het hart van een amateurastronoom zelf ook wat sneller van gaat pulseren!  Tussen de afzonderlijke piekjes zat ongeveer een seconde, dus deze ster moet éénmaal per seconde rond zijn as draaien, een snelheid die bijna niet voor te stellen is. Ik had hier de hele middag wel naar kunnen luisteren, maar helaas was het alweer tijd voor de volgende groep…

Maar wat was dit leuk zeg! Een dag die ik niet snel zal vergeten. Met dank aan alle vrijwilligers van stichting CAMRAS.

De stalen constructie gezien door het doorzichtige dak van de controleruimte. Het gaas voor de raampjes houdt de straling van de apparatuur in de controleruimte tegen zodat die de waarnemingen van de schotel zo min mogelijk verstoren.