Op de vroege ochtend van 6 juni 2012 zou het dan echt gaan gebeuren: de planeet Venus zou precies voor de Zon langs schuiven. Vanuit de Benelux zou slechts het laatste uurtje van dit verschijnsel zichtbaar zijn. Een extreem zeldzame gebeurtenis, de volgende keer is pas in 2117! Dit kon ik dus gewoon niet missen, een tweede kans om dit te bekijken komt er simpelweg niet meer tijdens mijn leven. De weersverwachting waren redelijk gunstig, tot enkele dagen terug… Het werd langzaam maar zeker duidelijk dat er precies vóór het tijdstip van de Venusovergang een wolken- en regengebied vanuit het zuidwesten het land in zou trekken. Dramatisch nieuws!
De voorspellingen werden met het uur beroerder, en daarom ben ik gaan zoeken naar een alternatieve locatie. Er mocht vanwege de extreme zeldzaamheid van dit verschijnsel best iets uit de kast getrokken worden, dus wat mij betreft zou iedere wolkenloze locatie binnen 500km een optie zijn. Omdat het wolkengebied vanuit het zuidwesten het land binnen zou komen drijven, zou de beste “vlucht” richting het noordoosten zijn, met vrij uitzicht tot op de horizon in die richting. Een heuse waarneem-expeditie dus! Ik kwam uiteindelijk met behulp van weerkaarten en Google Maps uit bij een plek in het uiterste noorden van Duitsland; de Baltische Zeekust in de buurt van Lübeck…
Na via het Astroforum wat mede-nerds bij elkaar gesprokkeld te hebben (ik had het niet verwacht, maar er bleken uiteindelijk nog 7 anderen net zo gek als ik te zijn om de nachtelijke roadtrip te ondernemen) ben ik uiteindelijk op dinsdagavond rond 22.00 uur samen met waarneemmaatje Steven richting Lübeck vertrokken. We spraken af op de laatste parkeerplaats voor de Duitse grens met de andere expeditieleden en reden in collonne naar de uitgezochte plek. Het was een lange reis: bijna 500km in het holst van de nacht om ’s ochtends zeer vroeg op de plaatst van bestemming aan te komen. Maar het is allemaal prima gegaan en rond 03.30 kwamen op de waarneemstek aan: een wandelpad langs de afgrond van een stuk afgebrokkelde kust, nabij het kleine dorpje Brodten. Prachtig uitzicht en: het was nagenoeg helder weer! We arriveerden meer dan een uur voor zonsopkomt, dat gaf ons genoeg tijd om de telescopen in alle rust op te stellen. Ikzelf had maar liefst drie kijkers meegenomen: een 60mm Polarex om door te fotograferen, een 130mm f/5 Newton voor visueel witlicht en de 90mm h-alpha zonnekijker. Beter twee telescopen te veel dan één te weinig!
(Voor alle foto’s geldt: opklikken voor grotere versie)
Hoe lichter de hemel bij de horizon begon te worden, hoe spannender het werd. Wanneer zou de Zon precies zichtbaar worden? Al direct boven de horizon, of moest hij eerst nog iets boven de lichte sluierwolken uit stijgen?
Maar toen opeens, rond 04.50, een fel oranje streepje op de horizon! Binnen enkele seconden groeide het streepje aan tot een plat bolletje en onverwacht, terwijl de Zon voor nog geen derde boven de horizon stond, was daar opeens de zwarte stip van Venus te zien! Door de lage stand kolkte en golfde het beeld en Venus leek wel te dansen en van vorm te veranderen voor de zonneschijf. Snel stelde ik de 60mm Polarex scherp en drukte af:
Terwijl het duo steeds verder omhoog kroop werden er prachtige atmosferische effecten zichtbaar. De Zon vervormde tot een soort Wuppie (met één oog) met een kleurverloop van oranje onderaan tot een subtiele groene rand aan de bovenzijde:
En toen kwam opeens alles samen in één beeld. Van boven naar beneden: het “groene segment”, de zwarte stip van Venus, een paar kleine zonnevlekkengroepjes, een ballonvormige vervorming van de onderste helft van de Zon en tot slot een luchtspiegeling boven het wateroppervlak. Eén van de mooiste dingen die in mijn astronomie-leven heb gezien! Een vreugdedansje waard!
Nu de Zon eenmaal los was van de horizon en steeds hoger steeg, werd het effect van de luchtonrust minder. Inmiddels was het zonlicht zo fel geworden dat waarnemen en fotograferen zonder filter niet meer ging. Het beeld was bovendien veel scherper en het vervormde stipje werd steeds meer een scherp afgetekend schijfje. Er hing wat dunne sluierbewolking maar de Zon had niet veel moeite daar doorheen te prikken. En eigenlijk vond ik die wolken wel mooi: de Zon leek op die manier wel een beetje op de planeet Jupiter met één van zijn maantjes ervoor:
Op een gegeven moment kwam de Zon volledig boven de dunne laag sluierbewolking uit en was het Venusschijfje haarscherp te zien. Ook de kleine zonnevlekjes toonden veel detail. Het was inmiddels bijna 05.45 uur geworden en we zaten dus al halverwege zonsopkomst en uittrede in.
Het zou nog wel even duren voordat Venus de zonnerand zou bereiken en het weer zag er stabiel uit. Er was dus genoeg tijd om bij de andere “expeditieleden” door de telescoop te kijken, en andere belangstellenden door mijn eigen kijkers te laten kijken.
En voor wie denkt daar we daar slechts met z’n achten stonden: wij waren duidelijk niet de enigen die deze plek wel geschikt vonden om met telescopen te gaan staan. Zeker 50(!) plaatstelijke astronomieliefbbers (en ongetwijfeld een hoop Duitsers die ook de wolken verder naar het zuiden waren ontvlucht) stonden uiteindelijk op het terrein om de Venusovergang waar te nemen. Waaronder een man met een prachtige Unitron 102mm refractor met projectieset:
Drie kwartier later, om 06.37, uur tikte de rand van Venus de rand van de zonneschijf aan. Visueel was er door de 130mm Newton een ragfijn lichtstreepje te zien die opeens in tweeën splitste; het moment van derde contact. Door de 90mm H-alpha kijker was er echter nog duidelijk een lichtstreep zichtbaar tussen Venus en de zonnerand. Dit is te verklaren door het feit dat je in de golflengte van h-alpha een laag van de Zon bekijkt die zich 30.000 kilometer verder van het zonnecentrum bevindt (de chromosfeer) dan de laag die je met een witlicht filter ziet (de fotosfeer). Een Venusovergang duurt daarom dus iets langer wanneer je met een h-alpha kijker waarneemt!
Tussen het moment van derde contact (foto hierboven) en vierde contact (het moment waarop Venus helemaal van de zonneschijf verdwijnt) zou er in theorie verschillende lichteffecten zichtbaar moeten zijn die toe te schrijven zijn aan het feit dat Venus een atmosfeer heeft. Het licht van de Zon zou in die dichte atmosfeer een beetje verstrooid moeten worden en een lichtkransje om de hele planeet zou zichtbaar kunnen zijn. Ik heb er zelf vrijwel niets van kunnen zien, waarschijnlijk omdat de luchtonrust en de transparantie niet optimaal waren. Ik meen wel een hint van een doorlopend planeetrandje aan één zijde te hebben gezien, maar voor mij was dat zo zwak dat het ook gezichtsbedrog zou kunnen zijn. Mede-waarnemer Tom was zekerder van zijn zaak en zag door zijn 15cm Newton aan beide kanten een ragfijn lijntje de planeetrand “opkruipen”. In de resterende tijd tot aan het vierde contact heb ik geen bijzondere verschijnselen meer gezien. Wel heb ik in de tussentijd even een foto gemaakt.
Ook bij het vierde contact was duidelijk het verschil tussen h-alpha en witlicht te zien. Terwijl in de witlichtkijkers de Venusovergang was afgelopen was er in de h-alpha kijkers nog zeker een halve minuut een deukje in de Zon te zien. Maar toen ook dat deukje weg was was de Venusovergang 2012 defintitief voorbij.
Wat een ochtend! Het was een fantastische ervaring om dit verschijnsel zo goed te kunnen zien. De zonsopkomst was onverwacht spectaculair en ik heb foto’s gemaakt waar ik van tevoren nooit van had durven dromen! De reis was lang, ik heb uiteindelijk 40 uur niet geslapen, maar het was elke kilometer waard. En als je achteraf de satellietbeelden bekijkt van het moment van de overgang besef je pas ontzettend veel mazzel je hebt gehad. Letterlijk op het randje:
Tot slot nog enkele sfeerfoto’s en natuurlijk een groepsfoto van de delegatie!
Wat was het gaaf hè! Bedankt voor het organiseren van deze expeditie! Dit was de vetste astroadtrip ever!
Ik deel jouw voldane gevoel. Het was moeilijk om weer aan het werk te gaan vandaag. Mooi verslag.
Wat een feest is het geweest, onvergetelijk! Had je ook zo’n jetlag gevoel gedurende de dag? 😀
Ja, jetlaggevoel! Maar dan wel met een euforisch ondertoontje. Ik MOEST ook direct mijn foto’s bekijken en bewerken en uiteindelijk sliep ik pas om 21.30 uur. Dat is dus 40 uur aaneengesloten wakker! Gekkehuis! Maar ik zou het zo weer doen.
Erg mooi verslag en wat een mazzel dat jullie van de wolken zijn weggebleven. Ik nam geen risico dus enkele screenshots gemaakt, “live streaming” vanuit Keck Hawaii. Foto’s wil ik wel naar je doorsturen of je kan ze bekijken op mijn twitter account @tonniepeters. Door even wat langer wakker te blijven heb ik enkele dagen jetlag verschijnselen. Laat staan met 40 uur. 🙂