Op 17 september 2012 ben ik begonnen met het zaagwerk van mijn grootste telescoop-bouwproject tot nu toe: de ombouw voor de 406mm GSO spiegel die al maanden bovenop een kast ligt de wachten. Ik ben begonnen met de vangspiegelkooi (die qua uiterlijk behoorlijk afgekeken is van de Canopus van Sumerian Optics). De binnendiameter van de kooi is 430mm en de hoogte is 200mm. Er zal een 75mm Orion UK vangspiegel in komen te hangen aan een 3-vane spider gemaakt van ijzerzaagbladen. De focuser is een gewone TS Crayford. (Die had ik nog liggen, en mocht die niet goed genoeg blijken kan hij later eenvoudig vervangen worden door een duurdere).

De ringen zijn gemaakt met een bovenfrees, in combinatie met een een zelfgemaakt cirkelfrees-tooltje. Het gebruikte hout voor de ringen en de opstaande steuntjes is 15mm populieren multiplex, aan de binnenzijde voorzien van buigzaam 4mm multiplex. De plaat ligt onder spanning geklemd in een gefreesde rand. Ik weet niet van welk hout die dunne plaat is gemaakt, maar het is veel stijver dan het materiaal wat ik eerder gebruikte. Ik moest onzettend veel kracht zetten om het in vorm te buigen, en was bang dat het zou breken. Dat was gelukkig niet het geval. Het ligt nu muurvast in de twee ringen, en het geheel is superstevig.

Waar ik normaal altijd de handvijl gebruikte om hoekjes af te ronden, gebruik ik nu de bovenfrees: supersimpel en veel strakker! Die bovenfrees is echt het beste stuk gereedschap wat ik in jaren heb gekocht. Ik merk dat ik ook wat meer gevoel krijg voor de juiste geleidingssnelheid en druk: ik heb deze keer een stuk minder verbrande randjes en ik denk dat ik dat de resterende plekjes er met een schuurpapiertje wel af krijg. Het hout krijgt een transparante beitslaag, dus de ondergrond moet wel een beetje netjes zijn.

De kooi is vrij zwaar: met focuser en reddot zo’n 2 kilo, maar omdat de hoofdspiegel maar liefst 13kg(!) weegt, maakt dat niet zo veel uit.
De hoofdspiegelbak wordt wel compleet anders dan een Canopus (vanwege een Di Mauro spiegelkoeling). Ik denk dat die straks het meest zal lijken op de kijkers van Reiner Vogel. De hoogtelagers krijgen weer de welbekende Dieter Martini vorm. Maar zo ver ben ik nog láng niet!

Update 20 september 2012:

Ik ben gisteravond nog even mijn schuurtje in gedoken om de trussbevestigingen te maken. Ik ga weer gebruik maken van aluminium L-

profielen, zoals bij vrijwel al mijn Dobsons tot nu toe. Ik ben er van overtuigd dat 20x2mm profielen stevig genoeg gaan zijn. Ik maak zijwaartse inkepingen in de profielen die ik om het uitstekende boutje van de bevestigingsblokjes schuif. Het draaimoertje vervolgens aandraaien is voldoende om de boel goed op zijn plek te houden.
De focuser is op een plek gemonteerd waarvan ik denk dat het bij zo’n hoge Dob het meest comfortabel is. Kaarsrecht aan de zijkant lijkt me niet zo fijn, een heel klein beetje naar beneden kijken vind ik op de één of andere manier net iets ontspannender kijken. In een hoek van 45 graden zoals op de meeste Dobs is geen optie, want dat wordt de kijkhoogte wel erg hoog in sommige standen. Ik denk dat dit een goed compromis is, ik heb het eerder toegepast bij een vrij hoge 317mm Dobson.

Update 21 september 2012:

Gisteravond heb ik verder geknutseld aan de vangspiegelophanging. Het is een 3-vane spider, gemaakt van ijzerzaagbladen. Het ronde middenblok is gemaakt van 3 ronde houten schijfjes. Ik heb hem als volgt gemaakt: in het middelste plaatje heb ik met een smaller ijzerzaagje drie gleufjes gezaagd richting het centrum. Daarna heb ik de zaagbladen wat ingesmeerd met lijm en voorzichtig met een hamertje in de gleufjes getikt. Omdat het schijfje dunner is dan de breedte van de zaagbladen steekt de zijde met de tanden een stuk boven één kant van het schijfje uit. Bovenop de tegenoverliggende zijde heb ik nog een plaatje gelijmd, en het geheel een middag laten drogen in een bankschroef. Vervolgens heb ik een derde schijfje gemaakt en ingesmeerd met lijm. Het andere deel (met de uitstekende tanden) heb ik met een hamer in het laatste schijfje geslagen, en daarna het geheel weer in de bankschroef geklemd. De zaagbladen zitten nu volledig opgesloten en vastgelijmd in het hout, en omdat de zaagtanden werken als weerhaakjes (en het blad bovendien wat gegolfd is) kan de spider straks flink opgespannen worden zonder dat de zaagbladen losschieten. (het schuim wat je op de foto ziet is van de PU houtlijm, die gaat bruisen tijdens het drogen)

In het middenblokje ga ik nog gaten boren en daar M4 draad in tappen voor de collimatieboutjes. (gaat prima als het hout zo dik is:veel draad!)

Ook heb ik de vangspiegel (75mm Orion UK, strehl 0.998) met drie dikke blobben silliconenkit vastgelijmd op zijn houder: een dikke 50mm PVC pijp, 45 graden verstek gezaagd.

Update 23 september 2012:

De spider is inmiddels gemonteerd en alles lijkt goed stevig te blijven zitten. Er lijkt niets door te buigen onder het gewicht van de vangspiegel. Het moet zich natuurlijk nog in de praktijk bewijzen, maar ik heb het gevoerl dat dit prima gaan werken.

Gisteravond heb ik me opnieuw opgesloten in mijn schuurtje, deze keer om de vangspielkooi te schilderen. De buitenzijde met “blank eiken” beits (3 lagen) en de binnenzijde met zwarte schoolbordenverf. Vooral dat smalle randje was zenuwslopend om netjes te schilderen: met behulp van een penseeltje en heel veel geduld is het gelukkig geen kliederboel geworden.

Hiermee is de vangspiegelkooi in principe helemaal klaar. Volgende stap: de hoofdspiegelbak…

Update 27 september 2012:

De hoofdspiegelbak is (op wat kleine details en schilderwerk) klaar. Het is grotendeels hetzelfde ontwerp als bij de 16″ Dob van Reiner Vogel, alleen het collimatiesysteem is nóg eenvoudiger gehouden: een simpel duw- en treksysteem met tegendrukveer zoals bij de meeste Dobsons gangbaar is. De 6-punts spiegelcel is collimeerbaar vanaf de bovenzijde met de twee vleugelmoeren, de derde moer is gefixeerd. De spiegel wordt straks ondersteund door M8 schroefdraad dat uit de cel omhoog steekt op 90 graden afstand van elkaar. Om dit schroefdraad komt een wat rond geschuurde nylon moer waar de spiegelrand op rust. Nu zit er nog een metalen moer om, maar dat is puur om even te testen.

De spiegelbak is gebouwd voor het Da Mauro ventilatiesysteem: een volledig dichte bak, met een trekkende ventilator achter de spiegel. De enige opening bevindt zich vóór de spiegel, een baffle met een diameter gelijk aan die van de spiegel, geplaatst op 40mm boven het spiegeloppervlak.

De achterplaat van de spiegelbak is verwijderbaar zodat de spiegelcel er vanaf de onderkant uitgehaald kan worden, mocht dat nodig zijn. Via de bovenkant was onmogelijk omdat de ophanging zelf dan in de weg zit. Bovendien zorgt de muurvast verlijmde 12mm baffle voor de stevigheid van het geheel!

De 120mm ventilator hangt met zijn hoekrubbers geklemd in de opening, waardoor hij eenvoudig is om te keren.

Er zijn nog een paar kleine dingetjes die ik moet doen: trussverbindingen maken, schuren, lakken, schroefdraad op lengte zagen, mooie draaiknoppen monteren, dus ik ben nog wel even bezig! Wordt vervolgd…

Update 2 oktober 2012:

Het schiet op! Gisteravond heb ik de hoogtelagers gefreesd. De diameter van de cirkel (buitenmaat) is 60cm en de dikte is 18mm. Om de lagers wat mooier te maken, en om wat gewicht te besparen, heb ik in iedere lager 5 grote gaten geboord die het gewicht met 30% verminderen. De definitieve bevestigingsplek wordt later nog bepaald, na het nauwkeurig uitbalanceren van de OTA, maar het zal hooguit enkele centimeters afwijken van de plaats op de foto. Even vastklemmen geeft al wel een idee van hoe het er straks uit gaat zien. Er komt misschien ook nog een verstevigings-latje tussen de voorste punten van de lagers.

Update 5 oktober 2012:

De spiegelbak en de hoogtelagers gebeitst en geschilderd.

Update 15 november 2012:

In de tussentijd is er weer enorm veel gebeurd!  De levering van de aluminium buizen voor de trusses liet nogal op zich wachten, dus de bouw lag even stil. Maar op 21 oktober heb ik van iemand een kolomboor gekregen (1000x dank!), zodat ik in ieder geval alvast de klemblokken voor de trusses kon maken. Ik heb in mijn hele leven nog nooit een kolomboor aangeraakt, maar dit werkje was met het nieuwe stukje gereedschap een fluitje van een cent. Ik heb berekend dat de buizen onder een hoek van 8.75 graden in de blokken geschoven moeten worden, en door het plateau met behulp van een gradenboog in de juiste stand te zetten kon ik de gaten precies goed boren:

Een paar dagen later kwam alsnog het aluminium binnen, dus de trussbuizen en de bevestiging aan de bovenzijde was snel gemaakt:

De rockerbox is nu (op het schuren/schilderen na) ook klaar: gemaakt van 18mm populierenmultiplex. Omdat het draaiplateau vrij klein blijft, heb ik de bodemplaat wat verstevigd met extra stukjes hout. De rockerbox schommelt hier rakelings overheen en boven het middelpunt van de bak is er maar een millimeter ruimte tussen de bak en de bodemplaat.

Ter versteviging van de hoogtelagers heb ik een tussenstuk gefreesd (15mm populier). Hij hangt er nu nog gewoon klem tussen, maar ook daar komen nette bevestigingsknoppen voor:

De trusses heb ik met krimpkous zwart gemaakt. Veel beter bestand tegen beschadigingen dan verf en in de koude winternacht vriezen je vingers ook niet meer vast. Omdat daarmee de kijker eindelijk (alhoewel, twee maanden is best snel) helemaal klaar was heb ik hem op een zonnige dag mee naar buiten genomen om wat foto’s te maken van het eindresultaat:

De kijker kan voor transport op verschillende manieren vervoerd worden. Bij telescopen tot 30cm maak ik vaak een compact, afsluitbaar koffertje waar alles in kan, maar bij een kijker die überhaupt nauwelijks in zijn geheel te tillen is, is dat niet nodig. Sterker nog, het geeft je wat minder vrijheden in het ontwerp. De vangspiegelkooi moet kleiner, of de hoofdspiegelbak moet hoger, etc. etc. Om de kijker te vervoeren naar waarneemplekjes in Nederland laat ik de kijker zelfs half opgebouwd. De hoogtelagers blijven gewoon zitten, en de kijker blijft gewoon in de rockerbox hangen. Op locatie hoef ik dan alleen nog maar de trusses en de vangspiegelkooi te monteren. (linker plaatje)

Wanneer de kijker mee gaat op vakantie is het wel handiger om de kijker toch enigszins afgesloten te vervoeren. In dat geval kunnen de hoogtelagers gedemonteerd worden en de rockerbox kan als “deksel”dienen. Zo kunnen er bijvoorbeeld nog andere vakantiespullen bovenop gestapeld worden en hoef ik niet bang te zijn dat de kwetsbare spiegels beschadigen. (rechter plaatje)

Inmiddels is de eerste geslaagde waarneemnacht met deze kijker achter de rug.  Dit was mijn verslagje op www.astroforum.nl:

Gisteren was het prachtig waarneemweer, prima transparantie (vooral later op de avond) en een idioot goeie seeing. De kijker stond om half acht al opgesteld onder de Papenslagse hemel, maar toch was ik niet de eerste: Ed stond er al een tijdje met zijn mooie Intes (die trouwens een fijne stille GOTO had). Niet veel later kwamen ook Ionize (30cm Dob) en Reflector (40cm Dob) aanrijden.

De avond was perfect om mijn nieuwe 40cm eens goed uit te proberen. Ik heb me voornamelijk bij de showobjecten gehouden om goed te kunnen vergelijken met mijn vorige kijker. Hieronder enkele hoogtepunten. Ik excuseer mij alvast voor de hoeveelheid superlatieven.

M27 – Het eerste object in de kijker. WHOEHA! Wat nou perifeer? De “kattenoog”-uitlopers aan weerszijden van de zandloper knalde eruit, de centrale ster was goed zichtbaar.
Sluiernevel – (…) 
M33 – bij 140x (13mm LVW) was dit object mooier dan ik hem ooit zag. Helemaal beeldvullend, een vlokkerige heldere kern en armer die door het hele beeldveld zwaaiden. In de armer wollige verdikkingen. NGC 604 een prachtig klein neveltje in de langste arm. Adembenemend.
M82 – Beetje laag in het noordoosten, maar wat een sigaar. Donkere strepen schuin door het stelsel, heldere punten nabij de kern. Beeldvullend bij 225x. Doet me denken aan het beeld wat ik ooit had door de 30cm in Wateren, maar toen stond M82 in het zenit…
NGC 7008 – Groot, helder, duidelijke foetusvorm. Heel erg mooi.
M1 – Verassing! Met een OIII filter was de kruimelige structuur in de nevel goed zichtbaar bij 225x. Iets wat ik nooit eerder heb gezien door een telescoop.
Orionnevel – (…) 

Maar de absolute winnaar van de avond was Jupiter. Rond 21.45 nog vrij laag, maar de seeing was ronduit uitstekend. Ik heb nooit eerder zo veel detail op een planeet gezien. De Grote Rode vlek was prachtig oranjebruin, met een zeer scherpe omlijning. Een groepje witgrijze ovalen werden achter de GRS aangesleept, allen omsloten door een grijzige rand. Linksboven de GRS was nog een wat kleinere oranjebruine vlek te zien, met op de rand daarvan (in de richting van de echte GRS een klein donker vlekje. Overal op de planeet vlekjes, sliertjes, krulletjes, lijntjes: een foto. En haarscherp, dus de collimatie van de kijker en de hoofdspiegelkoeling zijn in ieder geval dik orde. Maantjes als duidelijke, scherpe bolletjes. Later op de avond was de GRS weggedraaid en was er een ragfijne ketting van langgerekte witte bolletjes te zien die de zuidelijke equatoriale band over bijna de hele lengte schuin in tweeën spleet. Op de rand van de noordelijke equatoriale band o.a. een blauwachtige rookkringel. Nog nooit zoiets gezien, WOW!

Oordeel over de Dob: he-le-maal blij! Koeling werkt uitstekend (hulde voor Mauro Da Lio), de vangspiegelverwarming werkt goed, de kijker beweegt heel erg licht. Wel trilt de kijker wat lang na, wat bij 360x een beetje hinderlijk gaat worden. Gelukkig niet zo storend dat ik direct wil veranderen, maar in de toekomst zou een dikkere bodemplaat voor de rocker misschien wat extra stevigheid kunnen geven.