De afgelopen week ben ik voor de derde keer op vakantie geweest naar het prachtige Canarische eiland La Palma. Naast de prachtige natuur is La Palma bij sterrenkijkers vooral bekend vanwege de stikdonkere en kraakheldere sterrenhemel. Veel professionele sterrenwachten zijn daarom ook gevestigd op het hoogste punt van het eiland. De voorgaande keren heb ik daar 100% van kunnen genieten, maar dit jaar liep het wat waarnemen betreft toch iets anders…

In de dagen dat ik het waarnemen gepland had bleek het namelijk helemaal niet zo kraakhelder te zijn. In tegendeel: een grauwe geelgrijze sluier hing over het het hele eiland; overdag scheen de zon er maar lafjes doorheen, ’s nachts was de transparantie ook niet veel soeps.  Op de satellietbeelden was te zien dat niet alleen de Canarische eilanden onder de grauwsluier lag, maar een groot deel van het continent. Waarschijnlijk woestijnstof uit de Sahara, opgewaaid tot hoog in de atmosfeer. Iets wat wel vaker de waarnemingen van de sterrenwachten belemmert, en nu dus ook dikke pech voor mij… Op de foto rechts zie je hoe dat er overdag uit ziet. Zoek de horizon. Wat het ’s nachts voor het sterrenkijken betekent valt te raden.

Nu was gelukkig niet alles kommer en kwel, want er was nog best wat te zien. Een sterrenhemel die vergelijkbaar was met een gemiddelde nacht op mijn waarneemstek in Nederland, maar dan wel veel zuidelijker gelegen waardoor er veel objecten zichtbaar zijn die in Nederland nooit boven de horizon komen, of heel laag in de lichtvervuiling blijven. Ik heb dus wel gewoon anderhalve nacht waargenomen! De eerste nacht (1 augustus) op een grindweg/karrespoor in de buurt van het vakantiehuisje, een paar nachten later op één van de hoogste bergtoppen van het eiland. De telescoop die ik mee had was de 300mm f/4 Sumerian Optics Alkaid van waarneemmaatje Steven.

Nacht 1. Donderdag 1 augustus 2013 – landweggetje Arecida (Tijarafe)

Een heiige avond, waarbij de helderheid van de Melkweg vergelijkbaar was met die in Nederland. Toch heb ik de telescoop opgesteld in de buurt van het vakantiehuisje (om precies te zijn hier), want de sterrenbeelden Schutter en Schorpioen waren mooi zichtbaar.

M7 – Toch nog direct te zien met het blote oog als een helder vlekje in de Melkweg, geen afzonderlijke sterren. Door de telescoop bij de laagste vergroting (22mmLVW) al beeldvullend, vlindervorm erg opvallend. Jammer dat ik geen verrekijker bij me heb, want daar is M7 een heel geschikt object voor!

NGC 6455 – Grenst aan/ overlapt M7 aan de zuidwestkant. Ziet er uit als een grote zwakke sterrenhoop met honderden kleine sterrenkorreltjes, maar gek genoeg is dit helemaal geen bestaand object! Het is een klein doorkijkje richting het centrum van de Melkweg, maar zeer makkelijk aan te zien voor een echt voorgrondobject. Flarden donkere nevels omringen het gebied waardoor dit effect nog extra versterkt wordt.

NGC 6231 – Open sterrenhoop, onderdeel van de “False Comet”: een verzameling sterren en sterrenhoopjes die met het blote oog eruit ziet as een klein komeetje met een gekromde staart. NGC 6231 is een compacte hoop van zeer heldere sterren die met wat fantasie wel wat op een hobbelpaardje lijkt. Mooi, maar door de telescoop niet het spektakelstuk zoals beschreven in de gidsjes. Een verrekijker is beter geschikt voor dit gebiedje.

Messier 8 – Ondanks de matige hemel een echte klapper! Overal neveligheid, tot ver buiten de ‘gangbare’ regionen – bijna beeldvullend in de 22mm LVW. De zandlopervorm van het helderste nevelgebied vond ik wat minder opvallend dan je soms wel eens ziet op foto’s of schetsen, maar werd toch duidelijk bij een vergroting van ongeveer 100x. Donkere banen zijn op sommige plekken haarscherp afgetekend tegen de nevelgebieden. Voorgaande is allemaal al prima te zien zonder filter, maar het inschroeven van een Ultrablock UHC maakt er helemaal een feest van. Ik heb er met potlood een schets van gemaakt:

Helaas werd het rond 0.1.00u steeds heiiger. Zo erg dat zelfs het sterrenbeeld Schutter moeilijk zichtbaar was. In het zenit was het nog wel te doen (met een mooie Sluiernevel bijvoorbeeld), maar het leek me verstandig om mijn slaap te sparen voor de écht heldere nachten later in de week. Dat die niet zouden komen had ik toen nog niet verwacht…

Nacht 2. Zaterdag 3 augustus 2013 – Mirador de los Andenes (Roque de los Muchachos)

De slechte transparantie door het woestijnstof bleef ook in de dagen na de eerste waarneemnacht hardnekkig hangen. Ik had me voorgenomen om sowieso nog één nacht bovenop de berg te gaan staan, dus ben ik zaterdagavond toch naar boven gereden. Ik was die middag al met mijn zoontje (4) op de top geweest voor een bergwandelingetje, en zag toen al dat ook op grote hoogte de transparantie niet heel veel beter was dan beneden. Ik had dus al geen hoge verwachtingen, maar nadat ik mijn spulletjes had opgesteld bij Mirador de los Andenes (hoogte 2288m) viel het me nog niet eens zo heel erg tegen. Laag boven de horizon was er weliswaar helemaal niks te zien, maar vanaf een graad of 20 was het zicht vrij aardig: vergelijkbaar met een uitstekende nacht op mijn vaste stek waarneemstek bij Lochem. Minder fijn was de snoeiharde noordenwind, die al direct na zonsondergang opstak… Gelukkig had ik daar al een beetje rekening mee gehouden en deze waarneemstek uitgekozen vanwege wat rotsen aan de noordzijde: ik zat dus heel redelijk in de luwte. Ik heb van alles bekeken, en enkele bijzondere/mooie objecten genoteerd.

 

Messier 4 – 22.30u – Pas nu valt me op wat voor bizar object M4 eigenlijk is. Bij lage vergroting een vrij normale bolhoop, maar bij 150x lijkt het meer een op hol geslagen open sterrenhoop: het lijkt wel of de hele hoop uit sterrenkettinkjes bestaat! Overal rijtjes en sliertjes sterren. Dwars door het centrum van noord naar zuid de opvallendste, maar daar omheen nog veel meer! Aan de westkant een heel lange slinger (ook noord-zuid georiënteerd) maar hoe langer je kijkt, hoe meer van die kettinkjes naar voren komen. De kern blijft wel gewoon een typische bolhoop-suikerbal. Raar ding.

Messier 16 – 23.00u – Vanuit Nederland (en zelfs vanuit Zuid-Frankrijk) vind ik M16, de Adelaarsnevel, altijd een beetje tegenvallen, vooral in vergelijking met showobjecten als M8, M11 en M17 in de buurt. Maar hier niet! Nog nooit zag ik de adelaarsvorm zo duidelijk (weliswaar op de kop, maar vooruit). Twee brede, korte vleugels spreiden van zuidwest naar noordoosten, de kop zit aan de noordwestkant. De zuidwest-vleugel is helderder en groter; de noordoost-vleugel buigt bovendien wat richting het noorden. De sterren van de bijbehorende sterrenhoop laten de kop voor mijn gevoel naar het zuidwesten kijken. Apart object! Een UHC filter werkt zeer goed op de nevelgebieden.

23.15u – Het is heel erg heiig. Ondanks de mooie Melkweg is het tot een graad of 15 boven de horizon erg mistig. De overkant van de Caldera (erosiekrater) is maar met moeite te zien. En ongelofelijk maar waar: de heiigheid laat zelfs een zwakke LICHTKOEPEL van Santa Cruz zien, net achter de kraterrand in het zuidoosten!

Messier 17 – 23.15u – Krank-zin-zig!! Het bekende Zwaanvormpje is enorm gedetailleerd, met schuine donkere banen bij de nek en het lijf, de kop zelf is vlokkerig en de snavel buigt nog een heel eind verder naar beneden. Het heldere Zwaantje is daardoor nog maar een klein onderdeel van een enorm nevelcomplex achter en vooral onder het zwanenlijf. Het gebied wordt aan de oostzijde begrensd door een vrij heldere nevelboog. De noordkant heeft meer zwakke, vlokkerige nevelflarden. Ontzettend mooi object, UHC helpt goed op de zwakke neveldelen.

NGC 6520 / B86 – 23.50u – In mijn herinnering van de vorige waarneemvakantie op La Palma één van de allermooiste objecten(combinaties) aan de hemel. B86 als een inktzwart gat in de Melkweg met precies ten oosten daarvan de prachtige compacte open sterrenhoop NGC 6520, die toevallig genoeg vrijwel dezelfde vorm en grootte heeft als de donkere nevel. Flarden van B86 lopen zuidelijk onder NGC 6520 door, iets wat me de vorige keer niet was opgevallen. Ik zie trouwens in de sterrenhoop de vorm van een vleermuisje! Gelukkig is dit duo ook bij deze slechte transparantie nog steeds een spektakel.

NGC 6309 – 00.05 – Box Nebula. Piepklein, tweelobbig neveltje naast een vrij helder sterretje (west). Perifeer lijkt het bij 150x een rechthoekje. Leuk!

NGC 6723 / NGC 6726-7 / NGC 6729 / IC 4812 – 00.20u – Een onverwacht mooi stukje hemel, bij het noordelijke uiteinde van Corona Australis. NGC 6723 is een mooi, bijna volledig opgeloste bolhoop. Op zichzelf al mooi, maar de reflectienevels in hetzelfde beeldveld (22mm LVW) maken het plaatje compleet. Rondom een een heldere dubbelster is een vrij heldere nevel te zien. Doet een beetje denken aan M78 in Orion, maar dan zonder waaiertje. Je kan bijna zien dat de nevel aangelicht wordt door de sterren, op de één of andere een heel natuurlijk plaatje; als twee lampjes in de mist, erg mooi. Vlakbij nog een neveltje (NGC 6729) rondom een sterretje, maar toch anders. Dit neveltje heeft een duidelijke waaiervorm richting het oosten: een soort komeetje. Tot slot is er een heel zwakke nevel te zie om een andere heldere dubbelster, aan de zuidoostkant van het beeldveld: IC 4812. Al met al een zeer schetswaardig gebiedje, waarvan ik heel benieuwd ben hoe het er op een topnacht uiziet:

NGC 6822 – 00.45u – Barnard’s Galaxy. Nog best wel een kuitenbijtertje! Ik had hem wat kleiner verwacht en dan kijk je er al snel overheen. Hij is namelijk behoorlijk zwak. Gevonden in de 22mm LVW als een vormeloze, ietwat ronde verheldering van de hemelachtergrond. De 13mmLVW laat hem duidelijker zien: voor de helft beeldvullend en onmiskenbaar korrelig – die stipjes zijn zeker geen voorgrondsterren. Een echt duidelijke vorm is er nog steeds niet aan te geven. Intrigerend object.

01.00u – Pauze! Op het menu staat een blik witte bonen in tomatensaus (koud), een banaan, een blikje Red Bull en drie Dinosaurus-koekjes (zonder chocola). Yum!

Palomar 9 (NGC 6717) – 01.45u – Obscure bolhoop in Boogschutter. Ondanks (of juist dankzij) een heldere ster ten noorden ervan snel gevonden. Klein, zeer compact wolkje losse sterretjes. Een stuk of 5-6 zijn afzonderlijk te zien bij 150x. Heel apart objectje, en mijn eerste Palomar!

02.00u Brrrrrr! Het is nog harder gaan waaien. Minder vlagerig, maar een constante koude stroom. Goed dat ik een winterjas heb meegenomen! Tranparantie is nog steeds niet best.

Palomar 11 – 02.00u – Oei, wat een moeilijke! Een goed zoekkaartje is voor deze bolhoop onmisbaar, maar na lang turen zag ik op de juiste plek toch iets. Lang perifeer kijken liet het objectje steeds beter zien, maar echt duidelijk werd het niet. Omdat het zo’n lekker obscuur ding is, heb ik er toch (met een door de wind wapperend schetsblok) een tekeningetje van gemaakt. Als je goed kijkt zie je links van de bolhoop een lange veeg. Die hoort er niet bij, het is een vouw in het papier…

IC 5148/50 – 03.00u – Werd in een waarneemgidsje omschreven als een prachtig object, met M13-achtige allure. In werkelijkheid een zwakke vormeloze vlek in noorderlijk Grus. Vrij redelijk te zien met een UHC filter, maar ik moest toch een behoorlijk tijdje zoeken… Misschien om zeep geholpen door de lage stand i.c.m. het woestijnstof in de atmosfeer?

03.30u – Pfff! Het waarnemen wordt steeds lastiger. De wind blijft vervelend en ook de heiigheid werkt demotiverend. Ik besluit nog even de wachten op de supernova in M74 en twee showobjecten die ik absoluut nog wil zien, en daarna in te pakken.

NGC 288 – 03.45u – WOW! Enorme bolhoop, een grote ronde gespikkelde bal, erg uniform qua helderheid. Een soort kleinere en rondere versie van Omega Centauri – zelfde suikerpot-effect. Oplosbaar tot in het centrum bij elke vergroting.

NGC 253 – 04.00 – Sculptor Galaxy. Op dit sterrenstelsel verheug ik me al de hele week, en dat blijkt niet voor niets te zijn. Een prachtig toetje van de avond. Het kleine maar mooiere broertje van M31, en de grotere maar mooiere broer van M82. Grote platte schijf, bij 100x veel vlokkerigheid bij de kern, precies zoals op de foto’s. Schreeuwt om een schets, maar helaas schreeuwt de wind harder… Schitterend object, maar ik ga inpakken!

04.15u – En zo is er een einde gekomen aan een lange waarneemnacht waarin er een hoop tegen zat, maar uiteindelijk toch erg geslaagd was. Veel objecten gezien, de mooiste gelogd, en zelfs nog twee schetsjes gemaakt. En het het simpele feit dat ik waarschijnlijk helemaal in mijn uppie op die berg aan het waarnemen was (zelfs de sterrenwachten namen niet de moeite om hun koepels te openen), maakt het toch een heel bijzondere waarneemnacht!

Tot slot nog een fotootje van iets wat niet direct astro-gerelateerd is, maar misschien toch ook weer wel. De middag ervoor stuitte ik tijdens een bergwandeling per toeval op een oude rotstekening, een paar honderd meter ten westen van mijn waarneemstekje. Volgens de boekjes zijn deze tekeningen (die ook op andere plaatsten op het eiland gevonden zijn) gemaakt door de oorspronkelijk bewoners van La Palma. Niemand weet precies waar ze vandaan kwamen en ook de betekenis van de spiralen is een groot mysterie. Misschien iets astronomisch….?