Dinsdagavond, net thuisgekomen na de late dienst, helder. De Maan is bijna vol en staat op een graadje of 30 boven de horizon in het zuiden. Aan enkele laagstaande sterren te zien lijkt de seeing heel behoorlijk en (met de prachtige waarneemsessie van zaterdagavond nog in het hoofd) rol ik de ombouw van de grote Dobson de tuin in. De eerste blik door het oculair valt wat tegen: de seeing is helaas niet zo goed als ik hoopte. Na een uurtje koelen met de ingebouwde ventilatoren knapt het behoorlijk op, maar het wordt helaas niet zo top als zaterdag. Op momenten met de minste luchtonrust ligt de maximaal zinvolle vergroting rond de 300x – ik besluit dat het goed genoeg is voor een maanschets!
Vooral Vallis Schröteri ligt er perfect bij, en schreeuwt: “schets mij, schets mij, schets mij!”, maar ik kies voor het meer bescheiden kraterduo Hansteen (45km) en Billy (46km). Bijna exact even groot, maar toch erg verschillend. Hansteen lijkt een wat diepere bodem te hebben en een centrale “piek” is zichtbaar, evenals wat terrassen en lichtere details op de bodem. Aan de zuidwestkant volgt een smalle Rima een ongebruikelijke route richting een duo van kleinere kratertjes, waaronder Hansteen B. De noordelijke kraterrand is minder uitgesproken en loopt subtiel over in een soort hoogvlakte.
Billy is compleet anders: helemaal volgelopen met lava, waardoor een donkere vlakke gietvloer is onstaan. Ook in de momenten van de beste seeing is vrijwel geen enkel detail op die bodem zichtbaar. De kraterrand is smal, steil en scherp.
Heel apart is het berggebied Mons Hansteen. Het heeft de vorm van een smalle waaier, of een brede voetafdruk. De bergen zijn felwit en liggen geïsoleerd in een wat donkerder vlak gebied. Het doet me een beetje denken aan Uluru in Australië. Veel detail zichtbaar: ribbels en kloofjes.
De schets is gemaakt op zwart papier met een wit pastelkrijtje (voor de achtergrond) en een wit + zwart pastelpotloodje voor de fijnere details. Visueel waren er nog veel meer en fijnere details zichtbaar, maar na meer dan twee uur schetsen vond ik het wel mooi geweest. Wat een heerlijk rustgevende waarneemsessie was dit!
Zaterdagavond: de hemel is prachtig blauw, de temperatuur is aangenaam en hoewel ik pas een weekje terug ben van La Palma begint het toch alweer te kriebelen.
Zo gauw het waarneemterrasje in de schaduw ligt rol ik de 25″ uit de schuur en zet ‘m op het volgplatform. Als snel spot ik Venus in de 8×42 verrekijker, en omdat ik nu weet waar ik moet kijken zie ik hem ook vrijwel direct met het blote oog. De zon is dan nét onder de horizon.
Hup, de kijker erop. Venus staat lekker hoog en de seeing is opmerkelijk goed! De planeet is natuurlijk veel te fel in de grote telescoop, maar een zeer sterk ND 1.8 filter maakt het allemaal een stuk aangenamer. De seeing is écht goed. Ik kijk bijna nooit naar Venus, maar ik weet wel dat het meestal niet meer dan een dansende toverbal is in de telescoop. Dit keer was het mooi zacht bolletje met een mooie duidelijke schiijngestalte. Ik baal dat ik geen juiste kleurfilters heb, want met alleen het ND filter vermoed ik al een zeer subtiele veeg vanaf de terminator richting het westen, aan de zuidkant van de planeet. Het zou misschien een wolkenstructuur kunnen zijn, maar het is zo subtiel dat ik eerder denk aan optisch bedrog. Toevallig appt @reflector dat hij op hetzelfde moment naar Venus kijkt, en hij noemt het “meer dan illusie”. Zou het dan toch…?
Kijken naar Venus
Venus met de telefoon door een 5mm Delite (532x!). Geen wolken te zien.
Door naar de Maan, die staat lekker hoog in het zuiden. Krankzinnig fel in het oculair (ook bij de hoogste vergrotingen) dus ook hier is het sterke ND filter een onmisbaar hulpmiddel. Normaal gesproken is de 75m Polarex mijn vaste maankijker, maar eerlijk gezegd: de 63,5cm Dob blaast hem vanavond van zijn sierlijke houten pootjes. Wat een scherpte! Ik zie zonder moeite vijf kleine kratertjes in Plato, en de rille in de Alpenvallei is 80/90% van de tijd zichtbaar, terwijl de zonnestand daar vanavond niet eens ideaal voor is. Ongelofelijk, goede seeing en veel opening blijkt weer eens een gouden combinatie!
De zuidpool van de Maan (met Clavius rechts) in de schemering, vanuit de hand met de telefoon door een 7mm XWA
Veel opening heeft nog een extra voordeel. Ik heb vrij veel last van floaters in mijn oog, die erg hinderlijk worden bij een kleine uittreepupil. De 75mm Polarex kan op de Maan prima vergroten tot 200x, maar de uitreepupil is dan 0.4mm. Haarscherp beeld, ook bij wat mindere seeing, maar vrij donker en floaters overal. Bij 150x is het al wat beter (uitreepupil 0,5mm), dus dat is bij de Polarex mijn meest gebruikte vergroting. Ter vergelijking: als ik met de 635mm 150x vergroot geeft dat een uitreepupil van maar liefst 4,3mm, en pas bij 1330x vergroting kom ik op een uittreepupil van 0,5mm uit. Floaters zijn bij zeer grote telescopen dus nauwelijks een issue. Seeing en teveel licht is dat wel, maar de seeing was erg goed, en voor fel licht heb ik dat ND filter (dank voor het lenen, @Steem).
De grote krater Copernicus is PRACHTIG! De zonnestand zorgt ervoor dat de kraterbodem nét gedeeltelijk wordt verlicht en de hoeveelheid details op die bodem is waanzinng. Alsof iemand een kruiwagentje met grijs puin en grind in de krater heeft gekieperd. De “terrassen” van de kraterrand zijn flinterdun en scherp begrensd en rondom liggen bergjes, kleine kratertjes en stukken puin die bij de inslag zijn ontstaan. Zeer indrukwekkend. Ik probeer het met mijn telefoon te fotograferen, maar de plaatjes halen het totaal niet bij visuele beeld.
Rechts Copernicus, links Erastosthenes. Met de hand door de 5mm Delite (532x).
Erastosthenes ligt er ook erg fraai bij, en de hoeveelheid detail lijkt nog behapbaar genoeg voor een schets, maar dan komt het grootste nadeel van deze telescoop om de hoek kijken: ik moet vanwege de kijkhoogte staand waarnemen, en staand schetsen gaat echt niet. Ik kan op de hoogste trede van de trap zittend waarnemen, maar daarvoor mogen objecten niet hoger dan 45 graden staan. Ik zal moeten wachten tot de maan wat lager staat, na middernacht.
Ondertussen wat Spielerei met de telefoon:
De Maan (verstopt achter de vangspiegel) staat precies tussen Algieba (boven) en Regulus (onder) in.
Rond middernacht begin ik vol goede moed aan mijn schets. Nu eens met grijs potlood op wit papier in plaats van pastel op zwart. De krater Erastothenes lukt aardig, het berggebied ten zuiden ervan wat minder en Stadius lijkt helemaal nergens op. De goede moed zakt me vrij snel in de schoenen en ik verkloot de tekening definitief met een poging tot verbetering met een zwarte inktpen. En als de seeing dan ook nog snel minder begint te worden houd ik het voor gezien.
Dus helaas, geen mooi slot maar wel een leuke waarneemavond gehad!
Gisteravond was ik pas laat thuis van het werk. Het was kraakhelder en de Maan stond al aardig hoog in het zuidoosten, dus hop die 400mm Propdob naar buiten! Het was ijskoud en de seeing was maar matig. Een vergroting van 178x was ongeveer het maximaal haalbare. Maar dat maakte even niks uit, want het was eindelijk weer een keer mooi helder op een moment dat het mij uitkwam.
De prachtige krater Petavius lag rond middernacht tegen de terminator aan en werd perfect door de zon uitgelicht. De grote scheur in de kraterbodem was opvallend, maar vanwege de slechte seeing bleven de kleinere scheurtjes (Rimae Petavius) helaas onzichtbaar. Het plaatje was echter mooi genoeg om de pastelpotloodjes uit het vet te halen en er eens goed voor te gaan zitten. Ik had al maaaaaanden geen maanschets meer gemaakt, dus het werd wel weer eens tijd.
Om de gedeeltelijke zonsverduistering vandaag te kunnen bekijken had ik speciaal een dagje vrij genomen, maar de moed zakte me vanochtend een beetje in de schoenen toen ik naar buiten keek: volledig bewolkt! De satellietbeelden gaven echter aan dat de opklaringen toch écht onderweg waren dus heb ik de telescopen toch maar opgesteld.
Bij het begin van de verduistering (om iets na 11:00u) was het nog steeds erg bewolkt, maar toch piepte de zon af en toe enkele seconden door de wolken heen. Genoeg om te zien dat de verduistering inderdaad begonnen was, maar te weinig tijd voor een foto. Dat duurde tot rond het maximum – een brede opklaring schoof over Twello en ik kon eindelijk een paar plaatjes schieten. Op dat moment was ongeveer 22% van het oppervlak van de zon verduisterd door de maan.
De zon werd voornamelijk verduisterd door de zuidelijke kant van de Maan: de kant met de meeste hoge bergen. Dit was goed te merken: het silhouet van de maanrand was opvallend pokdalig.
Het mooiste van deze verduistering was het moment waarop de maan precies voor een zonnevlek schoof. Prachtig te zien bij hoge vergroting!
De foto’s zijn allemaal uit de losse hand gemaakt door simpelweg de spiegelreflexcamera met kitlens boven het oculair te houden. De gebruikte oculairen waren een 24mm Panoptic (50x) en een 9mm Nagler (133x)
Eind augustus was ik weer een weekje op het oogverblindende eiland La Palma. Helemaal in mijn eentje, maar wel in het gezelschap van een 40cm Dobson en een 8×42 verrekijker. Ik had een klein huisje gehuurd in de buurt van het dorpje Las Tricias, aan de rand van een diepe kloof.
Het is zeker niet mijn eerste keer op het eiland, maar elke keer maakt de eerste aanblik van de zomermelkweg weer diepe indruk. Al die lichte plukken, donkere vlekken en banen van horizon tot horizon; zelfs zonder telescoop is het prima toeven onder zo’n hemel!
Het allerhelderste deel van de Melkweg bevindt zich net boven de “tuit van de theepot” in Boogschutter en heeft zelfs een aparte naam: de Grote Sagittariuswolk (niet te verwarren met de Kleine Sagittariuswolk, M24). Feitelijk is het een doorkijkje tussen de stofwolken door, ruwweg richting de kern van onze Melkweg. De échte kern bevindt zich twee graden ten westen van de Grote Sagittariuswolk, maar het zicht daarop is helaas compleet verduisterd door interstellair stof. Met het blote oog is de Wolk al extreem helder en een beetje vlokkerig, maar het gebied ziet er ronduit spectaculair uit door een verrekijker. Leuk hoor, zo’n grote Dobson, maar dit stukje hemel in de 8×42 was misschien wel de meest indrukwekkende waarneming van de hele waarneemweek.
Ik besloot er (languit liggend op een ligstoel) een schets van de maken, maar gaandeweg het tekenen vroeg ik me wel steeds meer af waar ik in hemelsnaam aan begonnen was. Zo veel sterren! Zo veel vlokken! En ergonomisch was het ook geen pretje. Steeds even kijken, onthouden wat je ziet, verrekijker neerleggen, tekenen, en weer kijken. Natuurlijk is het onmogelijk om iedere sterretje goed te plaatsen, maar de schets geeft wel een vrij goede indruk van het visuele beeld.
Onderstaand eindresultaat is de originele veldschets, ingescand en geïnverteerd.
Gisteren klaarde het na een overtrekkend buiengebied mooi transparant op. Dus hup, de grote Dobson in de auto en naar de Papenslagweg. Met vier man sterk was het weer een leuke sessie. De transparantie was prima, alhoewel er af een toe een enkele streep sluierbewolking voorbij trok. Na 22:30u ging de maan onder en werd de Melkweg direct mooi zichtbaar.
Stom: ik was mijn 2″ naar 1.25″ adapter vergeten! Dat betekende dat ik mijn collimatietools niet kon gebruiken, en omdat ik maar één 2″ oculair heb (een 20mm XWA) zat ik vast aan een vergroting van 133x… ARGH! Gelukkig had de wat later arriverende Tom een extra adapter bij zich: mijn redding!
Veel objecten gezien, maar slechts één schetsje gemaakt: het Object van de Maand oktober NGC 7332/39. Een heel mooi sterrrenstelsel-duo, met onderling frappante verschillen. De helderste van de twee is NGC 7332, een spoelvormige veeg met een heldere centrumpit. Lange puntige uitlopers. NGC 7339 is groter, eenvoudig direct zichtbaar, maar wel een tikje zwakker dan 7332. Een vrij uniforme veeg, zonder duidelijk centrum. Hoog vergroten toont een twijfelachtige hint van vlokkerigheid.
Deze Kollase-editie was er één van uitersten: de ene dag met blote voetjes in het gras, de volgende dag schuilend voor de regen onder de tarp. Maar toch: continu gezelligheid!
Het begon donderdagochtend al met een gezellige rit vanuit Twello (via Groningen) met waarneemmaatjes Esther en Jan Willem. Hoewel ik tegenwoordig een camperbusje heb, zit die toch best snel vol met spullen als er drie amateurastronomen met bepakking op pad gaan… De 635mm Dobson heb ik deze keer dus thuisgelaten en daarom mocht zijn kleine broertje (de 40cm f/4 Propdob) nog een keertje mee op pad. Na een lange rit onder het genot van de Beach Boys, Nina Hagen en blikjes Chupa Chups “fris”-drank kwam we onder een stralend zonnetje aan in Kollase. Daar werden we hartelijk ontvangen door een verwilderde halfnaakte baardmeneer (waarneemmaatje Harro), die er al een dag eerder was en een mooie waarneemnacht achter de kiezen had.
Donderdagavond. Een veelbelovende blauwe lucht tijdens het opbouwen van de telescopen
De eerste nacht was erg goed! Mooi helder, zonder dauwproblemen. Heel prettig waarnemen dus. Ik heb talloze objecten gezien door de verschillende aanwezige telescopen, en tussendoor wat dingetjes random gelogd (een waarneemplan had ik niet echt):
NGC 6756 – Klein, maar erg fijn open sterrenhoopje. Compact groepje van ongeveer 10 “gemiddeld” heldere sterren op een kluitje. Direct ten noorden van dit kluitje een heldere ster er tegenaan geplakt. Daar weer omheen een grote groep losse sterren – het lijkt een sterrenhoop-in-een-sterrenhoop. Heel mooi!
NGC 6760 – Bolhoop. Ronde pluis, opvallend traploos verhelderend naar het centrum. In de 9mm XWA prikt af en toe een enkele losse ster door de seeing heen in het centrumgebied. Hoger vergroten laat de sterretjes er vaker individueel doorheen piepen, maar het houdt niet over.
NGC 6802 – Het bekende open sterrenhoopje naast de Coathanger. Eigenlijk een prachtig object, helemaal vergeten hoe fraai deze eigenlijk is! Langgerekt noord-zuid. Vele tientallen sterretjes in een gespikkelde vingerveeg met een 1:3 lengteverhouding. Aan de noordkant is de concentratie heldere sterretjes groter. Perifeer lopen her en der wat sterkettingen weg van de sterrenhoop. Supermooi ding, en het (her)bezoeken meer dan waard!
NGC 7600 – Klein ovaal stelseltje dat steeds langgerekter wordt naarmate je langer kijkt. Oost-west oriëntatie. In de kern is een kleine stervormige pit zichtbaar door de 9mm XWA. Wordt ook wel “Schilstelsel” genoemd, maar daar kon ik helaas niets van terugvinden.
NGC 7606 – Vrij helder en groot sterrenstelsel. Langgerekt noordoost-zuidwest met een langwerpige, heldere kern. Een voorgrondster is zichbaar ten noorden van de kern. XWA 9mm.
NGC 7541 en NGC 7537 – Schitterend duo van edge-on stelsels! NGC 7541 is de grootste en helderste van de twee en lijkt een heel klein beetje “mottled”. Alsof er twee frisbees vanuit één hand zijn weggegooid. Allebei ongeveer oost-west georiënteerd, 7537 iets verder doorgekanteld naar het westen. Schets gemaakt.
Behalve bovenstaande objectjes nog heel veel highlights bekeken, met een eervolle vermelding voor NGC 246, de Totenmännerknochenkopfnebel. Ongelofelijk hoeveel detail daarin zichtbaar was, en hoe scherp afgelijnd de nevelsliertjes zijn. Ook uitgebreid bekeken door de 56cm van Harro. Abell 70 met achtergrondstelsel was fascinerend. Beide objecten waren afzonderlijk moeilijk zichtbaar, maar toch van elkaar te onderscheiden door afwisselend mét en zonder UHC-filter te kijken. Neptunus werd ook nog in beeld gezet,
Toen bij iedereen de ‘piepe wel een beetje leug’ was, werd deze mooie nacht afgesloten met een fijn kampvuurtje. Kollase zoals we het gewend zijn, top! Camperbusje met Orion erboven
De volgende dag was helaas een stuk minder. Overdag was het nog prima weer, met een paar ATM-klusjes in het zonnetje (ook een vast Kollase-ritueel), maar ’s avond trok het helaas helemaal dicht. De rest van de groep (@astro to@Eli en @Ionize) arriveerden laat op de avond, en zouden de rest van het weekend geen zonnetje of sterretje te zien krijgen… Zaterdag zelfs van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat regen. Toch mocht dat de pret niet drukken. Een kampvuur doet het ook prima bij bewolking en hield ons de laatste dagen en nachten lekker warm. Uiteindelijk dus toch een fantastisch weekend gehad met veel gezelligheid, prima eten en (voor een paar geluksvogels) toch nog mooie waarnemingen.
Vrijdagochtend, links de 40cm van Esther, rechts mijn eigen 40cm
Boodschappen halen in stijl. The speeeeeeeeeeeeeeed!!!!
Kleine domper: thuis bleek de schets van het wonderschone duo NGC 7541 en NGC 7537 niet meer in het tekenmapje te zitten. Overal gezocht, maar het lijkt erop dat deze voorgoed in Kollase is achergebleven…
Eén van de grootste protuberansen van de afgelopen jaren is nog steeds zichtbaar aan de westrand van de zon. Ook vanochtend zat ik weer klaar achter de 50mm Lunt zonnetelescoop om te kijken naar het spektakel, maar ook om te proberen nog zo’n foto als gisteren te maken. En dat is gelukt, deze keer nog iets scherper en detailrijker dan gisteren. Ik blijf het bijzonder vinden dat zo’n houtje-touwtje manier van astrofotografie nog zulke resultaten oplevert!
Een enorme protuberans (de grootste die ik dit jaar door mijn kijkertje heb gezien) staat nu prachtig zichtbaar aan de westrand van de zon. Visueel heel fraai zichtbaar met de 50mm Lunt, helaas ietsje minder fraai op de foto.
Het is een heel simpele enkele opname, klikklak met de Nikon D3200 + kitlens boven een Pentax XW7. Toch wel grappig dat door te pielen met de contrast- en kleurschuifjes in Photoshop zowel de protuberans als enkele details op het oppervlak zichtbaar worden – het is geen gecombineerde belichting.
Het was warm vanochtend: om 10:00u al ruim boven de 25 graden in Twello. Eigenlijk te warm om met de telescoop naar de zon te kijken, maar er zijn momenteel zoveel prachtige zonnevlekken zichtbaar dat ik het toch een paar uurtjes achter de kijker heb volgehouden (een 102mm ED refractor met een witlicht filter).
Het grootste en actiefste zonnevlekkengebied is op dit moment AR3055. Het gebied is enorm, en al met het “blote oog” door een simpel eclipsbrilletje zichtbaar. Door de telescoop is het een monster, met onzettend veel detail. In eerste instantie wilde ik er een tekeningetje van maken, maar er was zoveel gefriemel tegelijkertijd zichtbaar dat de moed me in de schoenen zakte. Daarom toch maar gewoon een fotootje gemaakt, met de telefoon door het oculair genomen:
Het eindresultaat valt me eigenlijk helemaal niet tegen! Zeker gezien de gebruikte telefoon (een Samsung A50 staat niet bepaald bekend om zijn goede camera), en vanwege het feit dat ik door een piepklein ooglensje moest fotograferen, bij zeer hoge vergroting (6,4mm Plössl + 2x Barlow = 223x).
