Al een aantal jaartjes zijn we hier thuis aan het sparen voor een roadtrip/eclipsreis naar Amerika in augustus 2017. De route en de te bezoeken plekken zijn in grote lijnen wel bepaald, maar één belangrijk ding was nog niet geregeld: de reistelescoop… Ik heb natuurlijk de 14” kofferdobson, maar dat vind ik voor zo’n reis een beetje te veel van het goede – er blijft weinig ruimte en gewicht over voor andere bagage. Bovendien wil ik ook wat cameraspulletjes meenemen om de verduistering te fotograferen. Daarom heb ik besloten om voor het visuele waarnemen een supercompacte en lichtgewicht reistelescoop te gaan bouwen.

Waarom een 20cm f/4?

Iedereen heeft zo zijn persoonlijke voorkeuren, maar voor mij moest de kijker in ieder geval aan de volgende voorwaarden voldoen:

• Minimaal 20cm opening. Ik wil naast de eclips ook lekker deepsky gaan bekijken tijdens de trip. Melkwegzwiepen in de woestijn….
• Klein, klein, klein. We maken de reis met een camper en om eventuele verlichting of hordes eclipstoeristen op kampeerplaatsen te ontvluchten moet het kijkertje extreem mobiel zijn. Dus alles moet in een rugzakje mee te nemen zijn en liefst niet zwaarder dan een kilo of 5 á 6. Ook leuk voor brommertripjes zoals die naar het Limburgweekend vorig jaar: kijkertje in de rugzak en vrroem!
• Hufterproof. Het zou kunnen dat het niet zo handig is om hem als handbagage mee te nemen (we hebben het hier namelijk wel over vliegen naar de USA) en dus moet ik het ding zonder zorgen durven inchecken. Geen gerammel, fragiele randondersteuning of losliggend spul dus.
• Liefst te gebruiken zonder waarneemkrukje of kratje. Als ik moet klauteren over rotsen (of moet rennen voor triggerhappy rednecks) wil ik beide handen vrij hebben. Ideaal zou het dus zijn als ik op de grond zittend comfortabel door het oculair kan kijken. Maximale bouwlengte dus 85cm.
• Stevig en collimatievast! Dus liever een ietsiepietse groter en zwaarder pakketje dan achteraf een wiebelige of windgevoelige kijker. Klein is leuk, maar niet tegen elke prijs.

Uiteindelijk kwam ik al snel uit bij een ontwerpje voor een 20cm f/4 kofferdob. Een kijker van 20cm is voor mijn gevoel de “grootste kleine telescoop” of de “kleinste grote telescoop”, een superveelzijdige maat. De openingsverhouding f/4 is vooral gekozen vanwege de inkijkhoogte. Met je kont op de grond! (of met de kijker op een stoel en je kont op een even hoge stoel natuurlijk)

De optiek

Na een ‘gezocht’-advertentie te hebben geplaatst voor een geschikte hoofdspiegel bood het bekende Duracell slijpkonijn Jean Pierre aan om voor mij een spiegel te maken. Het is een spiegel geworden die precies aan mijn wensen voldoet. Een mooie f/4 met een dikte van 25mm. Perfect, en na de eerste waarneemavond bleek de spiegel optisch ook nog eens helemaal prima te zijn. Mooi werk, JP!

De vangspiegel is een 35mm Orion Optic met Hilux coating. Dit geeft een obstructie van 18% – erg weinig voor een kleine f/4, maar vanwege de lage focuser is dit toch nét voldoende om een 22mm LVW (mijn laagst vergrotende oculair) goed te verlichten.

De bouw

Ik ben begonnen met het maken van de hoofspiegel’bak’. Hoewel de meningen erover uiteenlopen kom je bij een dergelijke dikte van de spiegel (volgens de website van PLOP) niet meer weg met een driepuntscel, dus om het zekere voor het onzekere te nemen moest ik iets verzinnen om een lage 6-punts spiegelcel in een zo klein mogelijke ruimte te persen. De constructie is vrij eenvoudig gebleven: drie alu L-profielen die los kunnen kantelen over de punt van een stelbout. Ze kunnen vrij wiebelen, maar worden enigszins op hun plek gehouden door een in de bodem van de bak gezaagde gleuf.

Omdat de randondersteuning niet als 1 geheel meebeweegt met de spiegel tijden het collimeren laat ik de spiegelrand glijden over een stripje Teflon. Om er voor te zorgen dat de spiegel altijd op de goede plek ondersteund wordt tijdens het omhoog- en omlaag glijden heb ik een smal stripje Formica op de spiegel gelijmd. Tijdens transport wordt de hoofdspiegel door middel van de collimatiebouten onmhoog geduwd, klem tussen een dun beschermplaatje (met daarin een klein off-axis zonnefiltertje!) en andere onderdelen van de kijker. Geen geschuif of gerammel dus.

De 8 trusses worden bevestigd door het bekende klemsysteem van schuin ingeboorde houten blokjes. De klembokken bieden meteen voldoende ‘vlees’ om de hoogtelagers (effectieve diameter 28cm) tegenaan te bevestigen en de blokken zijn solide genoeg om de randondersteuning te vezorgen. De trussbuizen zijn elk 76cm lang, in drieën deelbaar en passen precies onder het deksel van het koffertje, op hun plek gehouden door twee brede elastieken.

De vangspiegelkooi is een eenvoudige enkele ring van 15mm berkenmultiplex en een 3-vane spider. De 2” helical focuser is gemaakt van het binnenwerk van een camera-objectief en de zoeker is een lichtgewicht red dot finder. Vanwege die korte focuser is een goede baffling noodzakelijk. Er zit dus een kleine baffle in de focuser zelf en het lichtschild aan de overzijde heeft een noodzakelijke diameter van 36cm. Het totaalgewicht van de bovenkooi is daarmee 455 gram.

De rockerbox is een Sumerian-achtige Strock geworden, met een paar uitsparingen en freessleufjes om wat laatste centimetertjes te besparen en om de onderdelen tijdens transport een beetje op z’n plek geklemd te houden.

De afmetingen

De uiteindelijke transportmaten van mijn kistje waarin dus de complete telescoop inclusief:

• vangspiegel
• 2” focuser
• 8 trusses van 760mm lengte
• red dot finder
• vangspiegelverwarming
• 2 oculairen
• barlow
• rood lichtje
• collimatietooltje
• strooilichtschild van 36cm diameter
• off-axis zonnefiltertje (nog te maken)
• shroud (nog te maken)

Lengte: 26,8 cm
Breedte: 23,5cm
Hoogte: 10,0 cm
———————–
Inhoud = 6.298 cm3
Totaalgewicht = 4.970 gram

Ter vergelijking enkele bekende 20cm reiskijkers:

Hofheim Instruments 20cm:             32x31x20              = 19.840 cm3
Mijn eigen ex 20cm duimstokdob:   32x30x15              = 15.360 cm3
Sumerian 20cm Alkaid:                      35x26x14               = 12.740 cm3 (ex. trusses)
Reiner Vogel 20cm                              28x28x12               = 9.408 cm3 (ex. trusses en bananen)
Bert Bogchelman 20cm:                     26x26x12,5            = 8.450 cm3

Tijdens het bouwen ontdekte ik dat een 20cm telescoop met een paar extra trucjes (bijv. dunner hout, dunnere carbon trusses) zelfs nog ietsje kleiner zou kunnen worden, maar ik vrees dat ik dan iets te veel compromissen zou moeten sluiten v.w.b. stevigheid. Een kwart kleiner dan de 20cm van Bert leek me trouwens wel klein genoeg 🙂 , dus de uitdaging om nóg kleiner te gaan laat ik graag aan iemand anders over!

In de praktijk

Vanaf het begin van de bouw maakte me ik de meeste zorgen over de balans, en met name het voorover kiepen van de hele telescoop. Gelukkig is één balanselastiek voldoende om de kijker in evenwicht te krijgen, zelfs met een zware LVW voorin, en de rockerbox kiepert gelukkig niet om. Puur geluk, want dat had ik van tevoren niet berekend…

De kijker blijft netjes in collimatie, en staat verassend stevig. Ik had verwacht dat zo’n lichtgewicht ding nogal trillerig zou zijn, maar het is de stevigste telescoop geworden die ik heb! Ook het zitten op de grond is qua houding best comfortabel, hoewel ik voor de koude en natte Hollandse grond wel een Ikea-krukje tot een paar cm hoogte heb ingekort… Waarnemen vanaf een nat en zacht grasveld lijkt me echter niet te doen, dus een verharde ondergrond is met een dergelijk kijkertje wel noodzakelijk. (Of wanneer nodig het ding toch maar gewoon op een kukje zetten o.i.d.)

De vraag is nu vooral hoe windgevoelig de kijker is – hij zal vanwege het grote lichtschild een behoorlijke windvanger zijn, dus het is nog even afwachten hoe dat in de praktijk zal uitpakken.

Nog te doen

Er zijn een paar kleine dingetjes die ik nog moet doen: de vangspiegelverwarming moet nog aangebracht worden en de inbusboutjes worden vervangen door boutjes de ik met de hand kan aandraaien. Verder gaat mijn schoonmoeder een lichtgewicht shoud voor het kijkerje naaien en moet er nog een off-axis zonnefiltertje geknipt worden. Voor al die dingen is ruimte gereserveerd in het kistje, dus dat komt goed.

Tot slot nog wat foto’s van de volledig opgebouwde in ingepakte telescoop: